Introduction of Maharashtra महाराष्ट्राची ओळख-

 

महाराष्ट्राची ओळख-

•       महाराष्ट्र नावाची उत्पत्ती-

•       महाराष्ट्र संज्ञेचा वापर ५ व्या आणि ६व्या शतकात केला गेला.

•       सातवाहन कालीन शिलालेखात'महारठी'हा उल्लेख.

•       बौद्ध साहित्यात 'महारठ्ठ' हा उल्लेख.

•       महाराष्ट्र म्हणजे महान व मोठे राष्ट्र.

•       प्राकृत भाषेवरून प्रदेशाचे नाव महाराष्ट्र पडले.

•       जॉन विल्सन यांनी मोल्सवर्थ कोशात महार+राष्ट्र=महाराष्ट्र ही व्युत्पत्ती मांडली.

•       ओपर्ट यांनी भारतातील मूळ रहिवाशी'ग्रंथात महाराष्ट्राला मल्लराष्ट्र म्हटले.मल्ल म्हणजे मार आणि मार म्हणजे म्हार म्हणतात.

•       अशोक शिलालेखात  राष्ट्रिक लोकांचा उल्लेख  महाराष्ट्राच्या संदर्भात केला आहे

•       महाराष्ट्र शब्दाची उत्पत्ती 'रट्ठ्' नावाच्या प्राचीन जातीतून झाली.

•       डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर आणि रामशास्त्री भागवत यांच्या मते महार नावाच्या  जातीतून महाराष्ट्र हे नामकरण झाले.

•       डॉक्टर काणे महान राष्ट्र ते महाराष्ट्र

•       चि.वि.वैद्य मल्ल लोकांचे राष्ट्र ते महाराष्ट्र

•       काही अभ्यासकांच्या मते मराठा शब्दापासून महाराष्ट्र हे नाव पडले.

•       महाराष्ट्र शब्दाचा अर्था बाबत अभ्यासकांमध्ये मतभेद आहेत.

•       परंतु चक्रधर स्वामी व ज्ञानेश्वरांनी मराठी भाषा व महाराष्ट्राचा  स्पष्ट उल्लेख केलेला आहे. महाराष्ट्र ही संकल्पना मध्ययुगीन काळात अस्तित्वात आल्याचे दिसते.

•       महाराष्ट्राची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी-

•       बाराव्या शतकात देवगिरीच्या यादवांच्या काळात बहुसंख्य मराठी प्रदेश त्यांच्या अमलाखाली होता.

•       अल्लाउद्दीन खिलजीने यादवांचा पराभव करून महाराष्ट्रात मोगल सत्तेची स्थापना केली.

•       हसन गंगू बहमनी यांनी बहामनी राज्याची स्थापना केली. अंतर्गत सत्तासंघर्ष तून बहामनी राज्याचे पाच तुकडे पडले. उदा.निजामशाही, आदिलशाही,कुतुबशाही

•       उत्तर भागावर मोगलांचे आणि कोकण व देशावर सतराव्या शतकात शिवाजी महाराजांचे राज्य होते.

•       पेशव्यांच्या काळात संपूर्ण महाराष्ट्रावर सत्ता होती. सत्तेचा विस्तार उत्तरे पर्यंत झाला.

•       इंग्रजांनी अठराशे अठरा मध्ये पेशव्यांचा पराभव करून आपली सत्ता स्थापन केली.

•       महाराष्ट्राची भौगोलिक परिस्थिती-

•       भौगोलिक दृष्ट्या तिसऱ्या क्रमांकाचे राज्य

•       3लाख08 चौ.कि.मी.भूप्रदेश, भारताच्या भूप्रदेशात पैकी9.8 टक्के भूप्रदेश महाराष्ट्राचा

•       सहा सीमावर्ती राज्य- गुजरात,मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ,गोवा ,कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश

•       दक्षिणोत्तर विस्तार सातशे किमी  तर  पूर्व-पश्चिम विस्तार  आठशे किमी

•       720 किलोमीटर समुद्रकिनारा, 49 बंदरे त्यात मुंबई आणि न्हावाशेवा  आंतरराष्ट्रीय बंदरे

•       महाराष्ट्राचे चार प्राकृतिक विभाग-१. कोकण किनारपट्टी २. सह्याद्री पर्वतरांग ३. पूर्वेकडील पठारी प्रदेश ४. उत्तरेकडील सातपुडा पर्वतरांग

•       महाराष्ट्राचे सामाजिक व आर्थिक जीवन-

•       हिंदू,मुस्लीम, बौद्ध,ख्रिश्चन,पारशी आणि ज्यू इत्यादी समुदायाचे वास्तव्य

•       मराठी राजभाषा अहिराणी, वऱ्हाडी आणि कोकणी  बोलीभाषा

•       हिंदी,उर्दू आणि गुजराती भाषिकांची संख्या बऱ्यापैकी

•       प्रमुख व्यवसाय शेती बाजरी, ज्वारी,कापूस,मका,ऊस ही प्रमुख पिके कोरडवाहू शेतीचे प्रमाण जास्त

•       हे 40 टक्के लोक नागरी भागात तामिळनाडू नंतर देशात दुसरा क्रमांक नागरी लोकसंख्येचा

•        2011 च्या जनगणनेनुसार 11 कोटी 23 लाख 74 हजार 333 इतकी लोकसंख्या भारतात दुसरा क्रमांक

•          महाराष्ट्रात साक्षरता 82.9 स्त्रियांचे प्रमाण हजारामागे 929

•       महाराष्ट्राचे राजकीय जीवन-

•       मुख्यालय मुंबई, विधानसभा आणि विधान परिषद अशी द्विगृही सभागृहे विधानसभा 288 तर विधान परिषद 78 सदस्य

•        राज्यपाल कार्यकारी प्रमुख तर मुख्यमंत्री वास्तव प्रमुख

•       मुख्यमंत्र्यांसह त्रेचाळीस मंत्री

•       सहा प्रशासकीय विभाग- कोकण, नाशिक, पुणे,अमरावती ,औरंगाबाद आणि नागपूर

•       महाराष्ट्रातील 36 जिल्हे आणि 358 तालुके आहेत.

•       अहमदनगर सर्वात मोठा जिल्हा आणि मुंबई उपनगर सर्वात लहान जिल्हा

•       महाराष्ट्रात एकूण 28800 ग्रामपंचायती, पंचायत समिती 358, जिल्हा परिषद 34

•       354 नगरपालिका, 124 नगरपंचायत आणि 27 महानगरपालिका

•        Maharashtra State Administrative Division and District You tube video Link

https://www.youtube.com/watch?v=XAaJSVuBx80&t=8s